Avrupa Birliği ve Türkiye İlişkileri Ders Notları

Avrupa Birliğinde Kişilerin Serbest Dolaşımı ve Türk Vatandaşlarına Getirilen Kısıtlamalar

Avrupa Ekonomik Topluluğunu oluşturan Roma Anlaşması’mn 3/C maddesi, ortak bir pazar kurulmasını kolaylaştırmak amacıyla “üye ülkeler arasında malların, iş­çilerin, (kişilerin) hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımının önündeki engelle­rin kaldırılmasını” hükme bağlamıştır.
Serbest dolaşım, AB hukukuna göre dört temel haktan oluşmaktadır. Bunlar; açık işlere başvuru hakkı, iş bulabilmek için Topluluk içinde seyahat hakkı, işin yapıldığı ülkede oturma (ikamet) hakkı ile işin sona ermesinden sonra veya emek­lilik durumunda o ülkede oturma hakkıdır.AB ülkelerinde ikamet ve çalışma hakki; malların, sermayenin, hizmetlerin ve kişilerin serbest dolaşımının mevcut olduğu Avrupa Tek Pazarı’nın temel unsurudur. Çalışma hakkı (istihdam) diğer üye ülkelerde; iş arama, bu amaçla ikamet ve kalma, aile üyeleriyle bir araya gelme haklarını içermektedir.
Serbest dolaşım hakkı üç temel unsuru içermektedir:

1. İstihdam İmkânı: AB va­tandaşının herhangi bir başka üye devlette iş arama ve istihdam edilme hakkı var­dır.
2. İkamet Hakkı: İşçilerin ev sahibi ülkede ikamet ve ailesinin bu ülkeye getirme hakkı vardır.
3. Eşit Muamele: Vatandaşlığa dayalı ayrımcılık yasaklanmıştır.

Divan işçiyi, bulunduğu üye devlette asgari ücret için belirlenmiş minimum se-viyenin altında olsa bile bir başkasının yönetimi altında gerçek bir işi yüklenmiş olan ve bunun için kendisine bir ödeme yapılan kişi olarak tanımlamıştır.

Avrupa Vatandaşlığı ve Serbest Dolaşım

AB vatandaşlığı, 1992 yılında Maastricht Anlaşması ile kabul edilmiş, Amsterdam Anlaşması (1997) ile vatandaşlığın kapsamı genişletilmiştir.
AB vatandaşlığı üye ülke vatandaşlarına;

• Serbest dolaşım ve ikamet hakkı,
• Yerel seçimlerde olduğu gibi Avrupa Parlamentosuna seçilme ve oy kullan­ma hakkı,
• Kendi ülkesinin temsil edilmediği üçüncü ülkelerde bulunan diğer AB üye­si ülkenin temsilciliğinden yararlanma hakkı,
• Avrupa Komisyonuna şikâyet hakkı, Avrupa Parlamentosu ve Ombuds- man’a dilekçe hakkını sağlar.

Altı aydır bir AB ülkesinde oturan diğer üye ülkelerin vatandaşları, karşılılık il¬kesi saklı kalmak ve kendi ülkesinde belediye seçimlerinde oy vermemiş olmak şartıyla, bir AB ülkesinde belediye seçimlerinde oy kullanabilirler.

Türk Vatandaşlarının Avrupa Birliğinde Serbest Dolaşımı

Türkiye ile AB arasında kişilerin serbest dolaşımının sağlanması Ankara Anlaşması ile öngörülmüştür. Türkiye AB ilişkilerinde işçilerin serbest dolaşımı, Meryem Demirel Kararı’nda da belirtildiği gibi malların serbest dolaşımı gibi değerlendirilmemekte, ikincil bir konumda bulunmaktadır.

Türk Vatandaşlarıyla İlgili Önemli Mahkeme Kararları

( Kesin Soru Geliyor )

Meryem Demirel Kararı

AB Adalet Divanının Türk işçilerinin serbest dolaşımı ile ilgili olarak aldığı ilk ka¬rar, Meryem Demirel Kararı’dır.
Türk vatandaşı Meryem Demirel, 1984 yılında Almanya’daki eşinin yanma vize alarak gitmiş, vizesinin bitiminde hamileliğini öne sürerek Almanya’da kalmak is­temiştir. Alman yetkililer, Demirel’in hamileliğin sonuçlanması ile sınır dışı edilme­sini kararlaştırmışlardır. Bunun üzerine Demirel, Stuttgart İdare Mahkemesi’ne baş­vurarak kararın iptalini istemiştir. Gerekçe olarak da 1 Aralık 1986’dan itibaren Türkiye ile Topluluk arasında hukuken serbest dolaşımın başladığını öne sürmüş­tür. Davaya bakan İdare Mahkemesi, Roma Anlaşması’nın 177’nci maddesi çerçe­vesinde Divan’dan istişari olarak görüş talep etmiştir.
 

Salih Sevince Kararı

Adalet Divanı, Hollanda’da yaşayan bir Türk işçisinin ikamet izninin bu ülke ma­kamlarınca iptal edilmesi üzerine, konu ile ilgili ikinci önemli kararını almıştır. Sa­lih Zeki Sevince isimli Türk işçisi, Hollanda’da çalışan bir Türk’le evlendikten 9 ay sonra boşanmıştır. Evliliği süresince Hollanda’da çalışan Salih’e Yabancılar Dairesi 11 Eylül 1980’de, 22 Şubat 1979’dan 24 Ocak 1980’e kadar geçerli olmak üzere ve­rilen oturma iznini uzatmayacağını bildirmiştir.
Bunun üzerine Sevince, 1979 Ağustos ayında ikamet iznini aldığı Hollanda ma­kamlarına 1980 Eylül ayında yeniden başvurmuştur. Fakat bu istek, iznin verilme­si için gereken aile düzeni ortadan kalktığı için reddedilmiştir.

Kazım Kuş Kararı

Türk işçilerinin AB üyesi ülkelerde ikamet ve çalışmaları ile ilgili üçüncü karar Ka­zım Kuş davasında verilmiştir. 16 Aralık 1992 tarihli, C-237/91 sayılı Karar’da, 1/80 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’na dayanarak AT üyesi bir ülkede yasal olarak bir yıl çalışan bir Türk işçisinin aynı işveren yanında çalışma şartıyla, çalışma izniyle bir­likte oturma (ikamet) iznini de uzattırma hakkına sahip olduğu doğrulanmıştır.

Semra Sürül Kararı

Türk işçilerinin sosyal güvenlik hakları ile ilgili olarak Adalet Divanı Semra Sürül hakkında 4 Mayıs 1999 tarih ve C-262/96 sayılı Karar’ın da AB ülkelerinde yaşayan Türklere uygulanan ayrımcılığa son verilmesini kararlaştırmıştır.
Ortaklık Konseyinin 3/80 sayılı Kararı ile AB’de çalışan işçilerin sosyal hakların­da 1980 yılında düzenleme yapılmış olmasına rağmen, bu haklar Sürül Kararı’na kadar hayata geçirilememişti.
Sürül Kararı sonucunda AB’de ilk defa “muamele eşitliği ilkesi” gündeme gel­miştir. Bu bakımdan Karar, Türk işçileri açısından bir ilktir.

Abdülnasır Savaş Kararı

ABAD, Katma Protokol (KP)’ün 41’nci maddesiyle ilgili olarak 11 Mayıs 2000 tarih ve C-37/98 sayılı Savaş Kararı’nda, Katma Protokol’ün doğrudan uygulanamayaca­ğını savunanlarının savlarını geçersiz kılmıştır.

Eren Atabay / Nadi Şahin Kararı

Eren Atabay/Nadi Şahin Kararı (21 Ekim 2003 tarih ve C -317/01 ve C -369/01 sa­yılı) ile Divan, daha önceki kararları paralelinde ve Türkiye ile imzalanmış Katma Protokol ile OKK’nin geçerliliğini dikkate alarak hakların “geriye doğru kötüleşme­mesi ilkesini” (standstill) bir defa daha onaylamıştır.

Veli Tüm / Mehmet Darı Kararı

İki Türk vatandaşının (Veli Tüm ve Mehmet Darı) Birleşik Krallık’a (İngiltere) sı­ğınmacı olarak girdikten sonra Birleşik Krallık göçmen otoritelerine iş kurmak üzere yaptıkları başvuruların ilgili mercilerce reddedilmesi sonucunda açılan da­vada (yerleşme hakkı) idare mahkemesi, Tüm ve Darı’nın lehine karar vermiştir. İçişleri Bakanlığının davayı temyize götürmesi üzerine konu Lordlar Kamarası’na taşınmıştır.

Münih İdare Mahkemesinin  10 Şubat 2011 Kararı

Dört Türk vatandaşı 29 Eylül 2009 tarihinde Amerika’dan Münih bağlantılı uçakla İstanbul’a uçmak istemiş ancak uçakları Amerika’dan gecikmeli kalktığı için Mü­nih’ten İstanbul’a kalkan Lufthansa havayolları uçağına yetişememişlerdir. Türk va­tandaşlarının ertesi günkü uçakla İstanbul’a uçmak için havaalanında otelde gece­lemek istemeleri üzerine dört Türk vatandaşına vizeleri olmadığı gerekçesiyle ha­vaalanından dışarı çıkış için izin verilmemiştir.
Bunun üzerine açılan dava sonucunda Münih İdari Mahkemesi 10 Şubat 2011 tarihinde turistik gezi amacıyla Almanya’ya gelen Türklerin vizeden muaf olduğu­nu onaylamıştır. Mahkeme, akraba ziyaretlerini bu kararın dışında tutmuştur.

Cahit Yılmaz Hakkında Karar

Cahit Yılmaz adlı Türk vatandaşı, 3 Kasım 2009 tarihinde Hollanda’nın Schiphol Havalimanı’na vizesiz giriş yapmasının engellenmesi üzerine Avrupa Birliği’ne hiz­met sunumu amacıyla gelen Türk vatandaşlarından vize istenemeyeceği gerekçe­siyle konuyu Hollanda Mahkemesine taşımıştır.
Böylece ülkeye vizesiz giriş yapma hakkına sahip Türk işletme sahipleri, tica¬ret odasına kaydı olan işletmelerin yöneticileri ve bu firmaların çalışanlarının hiz¬met sunmak amacıyla 3 aydan daha kısa bir süreliğine gelmeleri hâlinde ülkeye vizesiz grime imkânı ortaya çıkmıştır.

Schengen Vizesi

Avrupa Birliği’nde vize konusunda toplu bir düzenleme yapmaya yönelik Schen­gen Anlaşması, (Schengen I) 14 Haziran 1985 tarihinde Lüksemburg’un Schengen kasabasında Fransa, Batı Almanya ve Benelüks ülkeleri arasında imzalanmıştır. Amacı, taraf ülkeler arasında tüm kara, deniz ve hava alanlarındaki sınır denetim­lerini kaldırmak, sığınma ve vize politikalarına ortak bir yaklaşım yoluyla üye dev­letlerin dış sınırlarındaki vize denetimlerinin koordinasyonunu sağlamaktır.
Norveç ve İzlanda, AB’ye üye olmamakla birlikte Anlaşma’ya taraftır. İsviçre, 5 Haziran 2005 tarihinde yapılan halkoylaması sonunda Schengen Anlaşması’nı %54,6’lık oranla kabul etmiş ve 31 Aralık 2008’de Alan’a girmiştir. dihtenştayn ise 19 Aralık 2011 tarihinde Anlaşma’yı kabul etmiştir.
İsveç, Finlandiya, Danimarka, İzlanda ve Norveç arasında Nordik Pasaport Birliği vardır. ilk üç ülke AB üyesi olunca, bu ülkeler ile 19 Aralık 1996 tarihinde ism Torveç ve İzlanda anlaşma imzalanmıştır. 28 Nisan 1999 tarihinde AB Konseyi İzlanda ve Norveç ile imzalanAn mnlaşmaları onaylamıştır.

Türk Vatandaşlarına Getirilen Hukuk Dışı Vize Uygulaması

Avrupa Birliği ülkelerinin Türk vatandaşlarından Ekim 1980’den itibaren vize iste­mesi, iş gücünün serbest dolaşımının gerçekleştirilmesine engel oluşturan yasal ol­mayan çok önemli bir uygulamadır. Türkiye’ye ilk vize uygulayan Topluluk ülke­si Yunanistan’dır. Bu ülke AB’ye üye olmadan önce 24 Nisan 1965 tarihinde Türk vatandaşlarına vize uygulamaya başlamıştır.Prof. Dr. Wolfgang Voegeli, Vizesiz Avrupa Raporu’nda Türk vatandaşlarına uygulanan vizenin hukuksuzluğunu ortaya koymuştur. ABAD tarafından etkileyici bir içtihat hukuku oluşturulmuş olmasına rağmen Türk vatandaşlarına serbest giriş hakkı tanınmasına için yapılacak en etkili mücadele, Avrupa Birliği’nin İşleyişine Dair Anlaşma’nın (ABİDA: TFEU) 258’nci maddesinin ihlal edilmesinden dolayı meydana gelen kayıp ve hasar tazminatı için üye ülkeye dava açmaktır.